Badania w ramach grantu Preludium
przyznanego przez Narodowe Centrum Nauki (numer grantu 2013/09/N/HS6/03020)
Tytuł: Poszukiwanie początków kształtującego się poczucia tożsamości i ich predyktory.

Kierownik: mgr Maria Kłym

Opiekun naukowy: dr hab. Jan Cieciuch, prof. UKSW

 

---

 

Projekt realizowany w ramach niniejszego grantu miał na celu poszerzenie dotychczasowej wiedzy dotyczącej kształtowania się poczucia tożsamości, dzięki skupieniu się na inicjującym go procesie poszukiwania. Uzyskano wyniki dotyczące zarówno struktury szerokiego poszukiwania tożsamości, dynamiki tego procesu, jak i weryfikacji relacji występujących pomiędzy poszukiwaniem a jego zakładanymi predyktorami.

 

CEL NAUKOWY

Kształtowanie poczucia tożsamości jest procesem, który toczy się przez całe życie (Erikson, 1950). Są jednak pewne okresy rozwojowe (dorastanie) 
oraz tzw. fazy przejściowe (np. zmiana szkoły, rozpoczęcie pracy, przejście na emeryturę), w którym to zadanie staje się szczególnie ważne. W okresie dorastania występuje nasilenie takich faz przejściowych (zmiany szkół związane z kolejnymi etapami edukacji, nawiązywanie związków partnerskich itd.), 
toteż z obu powyższych powodów zwykle ten okres traktowany jest jako szczególnie istotny dla kształtowania poczucia tożsamości. Marcia (1966) 
przedstawia kształtowanie tożsamości jako składające się z dwóch jakościowo różnych procesów (poszukiwanie, zaangażowanie). Poszukiwanie 
to eksplorowanie alternatyw, badanie i odkrywanie, kim i jakim można być, po którym następuje zaangażowanie oraz podjęcie zobowiązań. Począwszy 
już od teoretycznych pism Eriksona (1950; 1968; 1980), przez prace empiryczne (Berman i in. 2001; Marcia, 1966; Marcia, Archer, 1993), poszukiwanie 
było ukazywane jako centralny proces w okresie, kiedy jednostka rozpoczyna formowanie tożsamości. W badaniach ostatnich lat podkreśla się przedłużenie okresu dorastania, wraz z właściwym mu kształtowaniem się poczucia tożsamości (Arnett, 2000, 2004; Zagórska i in. 2012). Głównym przedmiotem zainteresowania jest w nich zaangażowanie, którego młodzi ludzie z różnych powodów nie podejmują, kontynuując proces poszukiwania. Dość wiele jest zatem badań na temat procesu zaangażowania i końcowej fazy kształtowania się tożsamości, a stosunkowo niewiele wiadomo o początku tego procesu, związanym z pojawiającym się poszukiwaniem. Głównym celem projektu było poszerzenie dotychczasowej wiedzy dotyczącej kształtowania się poczucia tożsamości, dzięki skupieniu się na inicjującym go procesie poszukiwania. Badania przeprowadzone w ramach
realizacji niniejszego projektu objęły:

• Opis początku i rozwoju procesu poszukiwania
• Opis obszarów, w jakich rozpoczyna się proces poszukiwania
• Wyjaśnienie pojawienia się i rozwoju procesu poszukiwania poprzez predyktory rodzinne i osobowościowe

 

MODEL TEORETYCZNY

Jednym z rozszerzeń koncepcji Marcii (1966) jest pięciowymiarowy model kształtowania tożsamości przedstawiony przez Luyckxa i współpracowników (Luyckx, Goossens, Soenens, Beyers, 2006; Luyckx i in., 2008). Autorzy uznali za zasadne rozbicie poszukiwania na podwymiary i wyróżnili: poszukiwanie szerokie (wstępna eksploracja, jeszcze przed podjęciem decyzji), poszukiwanie głębokie (zbieranie jak najbardziej kompletnych informacji o swoich bieżących wyborach) i poszukiwanie ruminacyjne (dysfunkcyjny typ poszukiwania, związany z negatywnymi aspektami funkcjonowania psychologicznego).

W naszym modelu, czerpiąc z definicji poszukiwania szerokiego Luyckxa i wsp., poszukiwanie zdefiniowaliśmy jako odkrywanie, dociekanie, zbieranie informacji o różnych alternatywach i możliwych opcjach wyboru w istotnych tożsamościowo obszarach.

Na podstawie literatury wyodrębniliśmy 12 domen, w których poszukiwanie może zachodzić na przełomie późnego dzieciństwa i wczesnej adolescencji. 

Owe domeny to: czas wolny, wygląd fizyczny, rodzina, praca, relacje chłopak-dziewczyna, formowanie własnego zdania, postrzeganie własnego miejsca
w cyklu życia, autorefleksja, przyszłość, przyszła rodzina, światopogląd, stosunek do zasad.

Domena poszukiwania	Opis
Wygląd fizyczny	Większe niż wcześniej zwracanie uwagi na wygląd zarówno swój, jak i innych, rozmyślanie na temat tego, jak się wygląda oraz szukanie swojego własnego stylu
Czas wolny	Wszelkie aktywności, które nastolatek podejmuje lub chciałby podjąć w swoim wolnym czasie, próby znalezienia swoich zainteresowań i pasji, odkrycie swoich mocnych stron, także dzięki poznaniu tych słabych
Rodzina	Refleksje związane z rodziną pochodzenia oraz panującymi w niej relacjami, rozważanie czy pasuje się do niej, porównywanie własnej rodziny z rodzinami rówieśników
Praca	Rozważania na temat tego, co nastolatek chce robić w dorosłym życiu, jaką pracę chciałby podjąć –wszelkie jego pomysły na zawód, który byłby dla niego najbardziej odpowiedni w przyszłości, uwzględniające wiele znaczących alternatyw
Relacje chłopak-dziewczyna	Intensyfikujące się zainteresowanie romantycznymi relacjami oraz zwracanie uwagi na płeć przeciwną, myślenie o tym, jaka osoba byłaby dla nastolatka najlepsza i jaki związek chciałby stworzyć
Formowanie własnego zdania	Posiadanie własnego zdania – także niezgodnego z poglądami innych, zastanawianie się czy rodzice w ogóle mogą się mylić, ustalanie własnych poglądów związane z przyjmowaniem lub odrzucaniem przekonań rodziców
Postrzeganie własnego miejsca w cyklu życia	Poczucie, że nie jest się już dzieckiem z jednoczesnym odczuwaniem dyskomfortu przez nastolatka w sytuacjach, gdy inni (szczególnie rodzice) traktują go jak dziecko
Autorefleksja	Rozmyślanie na swój temat, zadawaniem sobie pytań na temat tego kim się jest, odczuwanie potrzeby odkrywania nowych rzeczy o sobie i poznawania samego siebie
Przyszłość	Rozważanie różnych kierunków, które nastolatek może podjąć w życiu, zastanawianie się nad tym, jak chciałby żyć, rozmyślanie na temat tego, jakie cele są dla niego ważne i jaki styl życia odpowiadałby mu w przyszłości
Przyszła rodzina	Wyobrażanie sobie rodziny, którą stworzy się w przyszłości, relacji, jakie będą panowały między jej członkami i sposobu w jaki ta rodzina będzie funkcjonować
Światopogląd	Rozpatrywanie różnych systemów wartości, szukanie informacji na ich temat i porównywaniem ich ze sobą, refleksje pozwalające uzasadnić i umocnić przekonania, ale także wątpliwości co do tego, w co się wierzy
Stosunek do zasad	Rozważania na temat tego, czy wszystkie panujące reguły, nakazy i zakazy są potrzebne i czy mają sens, zastanawianie się nastolatka co by się stało, gdyby się tych ustalonych zasad nie trzymał

 

NARZĘDZIE POMIARU

Do pomiaru poszukiwania w dwunastu istotnych tożsamościowo domenach skonstruowaliśmy kwestionariusz Early Identity Exploration Scale
(EIES; Kłym, Cieciuch, 2015). Prezentacja EIES została przedstawiona w artykule: Kłym, M., Cieciuch, J. (2015). The Early Identity Exploration
Scale – a measure of initial exploration in breadth during early adolescence. Frontiers in Psychology, 6, 533. DOI:10.3389/fpsyg.2015.00533.
Artykuł można pobrać tutaj: http://journal.frontiersin.org/article/10.3389/fpsyg.2015.00533/full

Kwestionariusz w polskiej wersji językowej dostępny u autorów (kontakt: [email protected])

 

WYNIKI

Aktualnie w recenzji lub przygotowaniu znajdują się artykuły prezentujące:

• uwarunkowania rodzinne oraz osobowościowe wczesnego poszukiwania
• dynamikę wczesnego poszukiwania zaobserwowaną w badaniach longitudinalnych
• znaczenie nasilenia poszukiwania dla dobrostanu i innych aspektów funkcjonowania